Nieważność małżeństwa w procesie kanonicznym

Unieważnienie małżeństwa

Instytucja unieważnienia małżeństwa występuje w prawie rodzinnym i opiekuńczym. Sąd może uznać małżeństwo za nieważne, wydając prawomocny wyrok. Do chwili jego ogłoszenia, związek małżeński trwa i korzysta z pełni ochrony prawnej. Kiedy możemy unieważnić małżeństwo, czym, jest jego konwalidacja i jak wygląda proces unieważnienia małżeństwa na gruncie prawa kanonicznego?

 

Kiedy możemy unieważnić małżeństwo?

Unieważnienie małżeństwa możliwe jest pod warunkiem, że związek taki zawarto pomimo istniejących przeszkód małżeńskich, wad oświadczeń woli lub niedostatków pełnomocnictwa. To trzy grupy przyczyn, które mogą stanowić podstawę do ogłoszenia wyroku unieważniającego. Do przeszkód małżeńskich zaliczają się:

  • – całkowite ubezwłasnowolnienie jednego z partnerów,
  • – wiek (gdy w dniu ślubu jeden ze współmałżonków ma mniej niż 18 lat),
  • – bigamia,
  • – pokrewieństwo w linii prostej lub rodzeństwo,
  • – choroba psychiczna,
  • – powinowactwo lub przysposobienie.

 

Kolejne sytuacje, kiedy możemy unieważnić małżeństwo, stanowią przesłanki określane jako wady oświadczeń woli. Należą do nich brak świadomości jednej ze stron oraz brak wiedzy co do tożsamości współmałżonka. Unieważnienie małżeństwa ze względu na tę kategorię przesłanek możliwe jest również w sytuacji, gdy druga strona lub osoba trzecia wywierają na jednego z partnerów wpływ bezprawną groźbą oraz jeśli współmałżonek ma poważne obawy co do niebezpieczeństwa, z jakim może wiązać się brak zgody na małżeństwo.

Należy również wspomnieć o trzeciej grupie przesłanek pozwalających unieważnić małżeństwo, a więc o niedostatku pełnomocnictwa. Polskie prawo dopuszcza zawarcie związku małżeńskiego poprzez ustanowionego pełnomocnika. Do sytuacji, kiedy zawarty w ten sposób związek można unieważnić, należą m.in.:

  • – nieważne lub skutecznie odwołane pełnomocnictwo,
  • – brak zgody sądu na złożenie oświadczenia o zawarciu małżeństwa przez pełnomocnika.

 

Konwalidacja małżeństwa

Sytuacja, w której ustają okoliczności, przez które małżeństwo mogło zostać unieważnione, określana jest jako konwalidacja małżeństwa. Oznacza ona, że pomimo występowania istotnych w momencie zawarcia ślubu, związek nie może zostać unieważniony. Okoliczności, które umożliwiają konwalidację małżeństwa, wymienione zostały poniżej.

1. Ustanie przeszkód małżeńskich: uchylenie ubezwłasnowolnienia, osiągnięcie wymaganego wieku przed wytoczeniem powództwa, unieważnione poprzednie małżeństwo (bigamia), ustanie stosunku przysposobienia.

2. Nawiązanie pożycia przez małżonków pomimo wadliwego pełnomocnictwa.

3. Upływ terminów do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczeń woli.

4. Zakaz unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu z wyjątkiem sytuacji, gdy zostało zawarte mimo bigamii lub pokrewieństwa oraz gdy już po wytoczeniu powództwa pożycie ustało na skutek śmierci jednego z małżonków.

 

Jak wygląda proces unieważnienia małżeństwa na gruncie prawa kanonicznego?

Prawo kanoniczne korzysta z instytucji stwierdzenia nieważności małżeństwa. Sąd kościelny w przypadku uznania, że zachodzą tzw. przeszkody zrywające, może uznać kościelny związek małżeński za nieważny. Do przesłanek zrywających zaliczają się m.in.: wiek, pokrewieństwo lub powinowactwo, odmienna wiara małżonków, uprowadzenie, przyjęcie święceń kapłańskich lub ślubów czystości, brak zgody małżeńskiej oraz inne, wymienione w prawie kanonicznym przesłanki. Efektem stwierdzenia nieważności jest m.in. możliwość ponownego otrzymania ślubu kościelnego.